Десетте најзначајни светски настани во 2022 година

Во 2022 година војна се врати во Европа, со придружни закани за нуклеарни напади. Во изминатите 12 месеци имаше и добри вести – пандемијата со Ковид – 19 „олесни“ во многу држави…Многу од овие приказни ќе продолжат во 2023 година и понатаму.

10. Превирања ја потресуваат британската политика. Државата имаше тројца премиери за само два месеци, а исто така го загуби и најдолго владејачкиот монарх во светот. Најблиската причина за превирањата на Даунинг стрит 10 беше –   членови на владата на Борис Џонсон  кои поднесоа оставка во јули во знак на протест против навидум бескрајната парада на скандали. Тој се согласи да поднесе оставка, а го наследи Лиз Трас која сепак, го имаше најкраткиот мандат од кој било британски премиер во историјата. Ја запечати својата пропаст со тоа што веднаш ги намали даноците. Овој потег доведе до пад на вредноста на британската фунта. Риши Сунак, кој помогна во падот на Џонсон, ја доби честа да се обиде да биде премиер, но  се соочува со застрашувачки ветрови. Британија е во рецесија со инфлација од 15 проценти, делумно поради вртоглавото зголемување на цените на енергијата по руската инвазија врз Украина. Поголемиот проблем, и пошироката причина за превирањата во Британија, е тоа што Брегзит не ја произведе економската благосостојба што ја ветија поборниците. „Останатите“ можат да кажат: „Ти реков“, но враќањето во Европската унија не е опција.

9.  Политички, економски и климатски кризи го зафатија Пакистан во 2022 година. Во април, премиерот Имран Кан го загуби гласањето за недоверба во парламентот, продолжувајќи ја серијата во која ниту еден пакистански премиер никогаш не завршил цел петгодишен мандат. Кан, сепак, не отиде тивко во пензија. Наместо тоа, тој ги предводеше своите следбеници во серија протестни маршеви кон главниот град на Исламабад со цел да го собори неговиот наследник, премиерот Шехбаз Шариф. Навидум како одмазда, владата го обвини Кан во август за кршење на пакистанските антитерористички закони. Во ноември тој беше ранет во неуспешен обид за атентат. Тој го обвини Шариф и високи воени претставници за нападите и побара земјата да одржи предвремени избори. Додека следбениците на Кан маршираа, пакистанските власти се мачеа да ја решат должничката криза на земјата бидејќи девизните резерви потребни за финансирање на нејзиниот долг и за плаќање на увозот беа опасно ниски. Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) го одобри спасувачкиот пакет во август, кој спречи непосреден економски колапс. Сепак, Пакистан и должи приближно 30 милијарди долари само на Кина, што е еквивалентно на 30 отсто од пакистанскиот БДП, и мора да врати околу 2 милијарди американски долари странски заеми во целост во 2023 година.  Во август, поројните монсунски дождови и топењето на глечерите предизвикаа епски поплави што ги влошија политичките и економските неволји на Пакистан. Една третина од земјата е поплавена, а повеќе од еден милион домови се уништени. Тројните кризи во Пакистан прават веројатно дека неговите 225 милиони граѓани ќе се соочат со тешка 2023 година.

8. Хуманитарните кризи се продлабочуваат. Руската инвазија врз Украина го фокусираше вниманието на Украинците кои бегаат од својата татковина заради безбедност во странство. Тоа покривање помогна да се прикријат хуманитарните и бегалските кризи на други места во светот. Околу 32 милиони луѓе ширум светот моментално се бегалци, што значи дека ја напуштиле својата родна земја поради прогон, конфликт или насилство. Кога ќе се вклучат внатрешно раселените – односно луѓето кои биле принудени да ги напуштат своите домови, но продолжуваат да живеат во нивната родна земја – бројот   е повеќе од 100 милиони. Тоа е за 13 милиони повеќе од крајот на 2021 година, или еквивалентно на комбинираното население на Ирска, Литванија и Нов Зеланд. Напливот на бегалци и внатрешно раселени лица е само делумно поради војната во Украина. Хуманитарната ситуација во земјите како Сирија, Авганистан, Јужен Судан и Јемен останува очајна без никакви знаци за решавање на основните конфликти. Само Сирија сочинува една петтина од бегалците во светот. Напливот на насилство на бандите на Хаити поттикна илјадници Хаиќани да избегаат во странство и поттикна разговори за странска интервенција за да се воспостави ред. Една можна светла точка која оди во 2023 година е Етиопија. На почетокот на ноември, етиопската влада и лидерите на Тиграј потпишаа мировен договор со кој стави крај на двегодишната граѓанска војна во која беа раселени повеќе од 5,1 милиони луѓе. Но, меѓународните хуманитарни агенции и приватните хуманитарни организации се загрижени дека напорите на Западот да и помогне на Украина ги намалуваат средствата за хуманитарни кризи на други места.
 
7. Јужна Америка заврте налево – Во 2017 година, политичарите од десниот центар доминираа во политиката во Јужна Америка. Но, почнувајќи од 2018 година со изборот на Андрес Мануел Лопез Обрадор во Мексико, ветровите се сменија. Кандидатот на левиот центар Алберто Фернандез се огласи за претседател на Аргентина во 2019 година. Социјалистот Луис Арсе го освои претседателството на Боливија во 2020 година. Минатата година, социјалистот Педро Кастиљо стана претседател на Перу, а левичарот Габриел Бориќ стана претседател на Чиле. Трендот кон левицата продолжи во 2022 година кога демократскиот социјалист Ксиомара Кастро положи заклетва како претседател на Хондурас, поранешниот бунтовнички борец Густаво Петро влезе во историјата станувајќи првиот левичарски претседател на Колумбија, а поранешниот бразилски претседател Луис Инасио Лула да Силва се врати на претседателската функција победувајќи актуелниот десничар Жаир Болсонаро.   Она што е непобитно е дека овие лидери ќе бидат тешко притиснати да ги исполнат своите ветувања за справување со многуте економски, родови и расни нееднаквости што ги опкружуваат нивните земји. Сите тие се соочуваат со забавување на глобалниот економски раст, зголемување на каматните стапки, зголемена инфлација и континуирани последици од Ковид-19. Во исто време, политичката поларизација се продлабочи во целиот регион. Настаните веќе земаа еден лидер. Овој месец, перуанскиот Конгрес го отповика претседателот Кастиљо откако тој се обиде да прогласи вонредна состојба.

6. Иранците протестираат. Режимите родени од протести, исто така, можат да бидат соборени од нив. Таа реалност мора да ги прогонува лидерите на Исламската Република Иран, кои во 2022 година го видоа најзначајниот предизвик за нивното владеење откако дојдоа на власт во 1979 година. Протестите започнаа во септември кога „моралната полиција“ во Техеран ја уапси Махса Амини (20) затоа што не ја покривала косата правилно. Таа почина во полициски притвор. Кога веста стигна до нејзиниот роден град Сакез во северозападен Иран, стотици луѓе се собраа да осудат нејзината смрт и малтретирањето на жените од Иран. Протестите брзо се проширија низ целата земја додека Иранците низ социјални, класни и етнички линии маршираа до слоганот: „Жени, живот, слобода!“ Иранските лидери ги обвинија САД и Израел за поттикнување на протестите, иако движечката сила беше политичката репресија на владата, корупцијата и лошото управување со економијата. Владата се обиде со сила да ги задуши протестите. До декември, иранските безбедносни сили убија дури 450 демонстранти на улиците, а владата почна јавно да ги егзекутира демонстрантите осудени во избрзаните судски процеси за злосторства против државата.

5. Ковид-19 намалува со интензитетот.Три години откако КОВИД-19 изби на сцената во септември, шефот на Светската здравствена организација изјави дека крајот на пандемијата е „на повидок“. Таа реалност беше очигледна во фактот што многу земји ги напуштија заклучувањата, ограничувањата за патување и сродните мерки што ги наметнаа кога пандемијата го зафати светот на почетокот на 2020 година. Тие можеа да го сторат тоа поради успехот на вакцините и терапевтските третмани во намалување на шансите за смрт и затоа што многу од нивните граѓани веќе биле заразени и развиле одредена заштита од вирусот. Исклучок од овој тренд беше Кина. Спроведе политика на нулта толеранција. До крајот на 2022 година, кинескиот народ почна да се бунтува против она што кинеските власти го поздравија како нивен голем успех. Во декември, Пекинг почна да ги олеснува ограничувањата . Сепак, немаше развиено сопствена високо ефикасна вакцина, одби да увезува високоефикасни западни вакцини и имаше популација со релативно мала изложеност на вирусот.   Ковид-19 ќе остане смртоносна болест таму и на други места со години. На крајот на 2022 година, повеќе од 2.000 Американци умираат од Ковид-19 секоја недела.

4. Враќање на инфлацијата. Во 2022 година е забележан пораст на инфлацијата низ целиот свет. Зголемувањето на цените беше поттикнато од комбинација на проблеми со побарувачката и понудата. На страната на побарувачката, годините на лесна владина монетарна политика во комбинација со поплава од државни трошоци за да се спречи економски колапс за време на пандемијата на Ковид, стави повеќе пари во џебовите на потрошувачите. На страната на понудата, прво Ковид, а потоа и руската инвазија на Украина ги наруши глобалните синџири на снабдување, создавајќи недостиг во широк спектар на стоки. Зголемените цени ја разбрануваа политиката и во богатите и во сиромашните земји, додека лидерите се обидуваа да го решат растечкиот јавен гнев. Проблемот е што главниот лек сега за инфлацијата е зголемувањето на каматните стапки. Меѓутоа, ако се направи тоа, малку се решаваат нарушувањата на синџирот на снабдување и може да предизвика рецесија. Федералните резерви на САД и другите централни банки се надеваат дека ќе направат „меко слетување“. Дури и да успеат, повисоките каматни стапки веќе создаваат должничка криза за многу сиромашни земји.

3. Климатските промени се интензивираат. Пред 40 години, кога научниците првпат предупредија за можна климатска катастрофа, тоа беше проблем за иднината. Оваа година покажаа дека таа опасна иднина пристигна. Некогаш ретки екстремни временски настани станаа секојдневие. Европа доживеа рекордни топлотни бранови кои изгореа шуми и пресушија реки. Пакистан претрпе сличен брутален топлотен бран кој беше проследен со епски монсуни кои оставија дури една третина од земјата под вода. Југозападниот дел на САД претрпе рекордна суша што ги намали резервоарите како езерото Мид и ги намали приносите на земјоделските култури. Од другата страна на земјата, ураганот Иан направи хаос на Флорида. Меѓувладиниот панел за климатски промени на Обединетите нации во април предупреди дека ефектите од климатските промени наскоро ќе станат неповратни. Имаше неколку светли точки во дебатата за климатските промени. Сепак, генерално, владините активности продолжија да заостануваат. Состанокот на COP27 во Шарм Ел Шеик, Египет, заврши со договор за загуби и штети што теоретски ќе ги наведе богатите земји да ги компензираат сиромашните земји оштетени од климатските промени. Но, не беа направени никакви откритија во намалувањето на емисиите. Наместо тоа, уделот на јаглерод диоксид во атмосферата продолжи да расте во 2022 година.

2. Растат тензиите меѓу САД и Кина. Стратегијата за национална безбедност на администрацијата на Џо Бајден, објавена во октомври 2022 година, отворено ја истакна поентата: „Кина има намера и, се повеќе, капацитет да го преобликува меѓународниот поредок во корист на оној што го навалува глобалното поле за игра во нејзина корист“ и САД имаат намера да „победат во натпреварот“. Администрацијата укажа на милитаризацијата на Пекинг на Јужното Кинеско Море, нејзините напори да го заплаши Тајван и неконтролираната кражба на интелектуална сопственост како доказ дека однесувањето на Пекинг ги принудило САД да ја напуштат својата политика на добредојде на кинеската подем. Воинствениот одговор на Кина на посетата на претседателката на Претставничкиот дом на САД, Ненси Пелоси на Тајван во август, нагласи колку се затегнати односите меѓу двете земји. Во октомври, Бајден презеде голем чекор за да го ограничи подемот на Кина со тоа што и го оневозможи пристапот до напредните чипови и технологија неопходни за доминантни полиња како вештачката интелигенција. Бајден, исто така, продолжи да ги повикува пријателите и сојузниците да заземат слични строги ставови за Кина. Во средината на ноември, Бајден и кинескиот претседател Си Џинпинг се сретнаа на маргините на Самитот на Г-20. Тие ветија дека ќе работат на намалување на меѓусебните тензии и ветија соработка во области како климатските промени и јавното здравје.

1. Русија ја нападна Украина. Во крајот на 2021 година, американските и британските власти почнаа да предупредуваат дека Русија ќе ја нападне Украина. Многу европски лидери, вклучително и украинскиот претседател Володомир Зеленски, ја отфрлија идејата за војна. Но, на 24 февруари 2022 година, Русија започна „специјална воена операција“ за која рече дека е потребна за да се принуди на „демилитаризација и денацификација на Украина“. На изненадување на Кремљ и повеќето воени експерти, Украина го издржа првичниот напад, а потоа почна да ги враќа руските сили. Москва се откажа од обидот да го заземе Киев и се префрли на заземање на регионот Донбас во источна Украина. Во септември, Украинците започнаа контраофанзива со која го ослободија североисточниот град Харков. Шест недели подоцна, руските сили го напуштија југоисточниот град Керсон, поттикнувајќи шпекулации дека Украина би можела да се обиде да го врати Крим, кој Русија го зазеде во 2014 година. Руската инвазија откри значителни геополитички поделби. Западните држави се собраа зад Киев. Кина и повеќето земји на глобалниот југ не го сторија тоа, и покрај нивното инсистирање дека националните граници се свети. Како што завршува 2022 година, примирјето изгледа се поневеројатно. Русија ја таргетираше критичната инфраструктура на Украина, надевајќи се дека зимата ќе го направи она што руската војска не можеше, а ќе ја наруши волјата на Украина. Во меѓувреме, остатокот од светот се бори да се прилагоди на ценовните шокови, прекините во снабдувањето и недостигот на храна предизвикани од руската агресија.