Се` за малите сипаници – симптоми, начин на заразување, компликации, превенција

Малите сипаници се многу заразна и сериозна болест, предизвикана од вирус. Пред воведувањето на вакцината против морбили во 1963 година и пред вакцинацијата широко да се распространи во светот, големи епидемии на мали сипаници се појавуваа просечно на 2-3 години предизвикувајќи по проценка 2,6 милиони смртни случаи секоја година.

Оваа болест останува една од водечките причини за смрт кај малите деца на глобално ниво, и покрај достапноста на безбедна и ефикасна вакцина.

Околу 110.000 лица умреле од мали сипаници во 2017 година – главно деца на возраст под 5 години.

Малите сипаници се предизвикани од вирус кој припаѓа на фамилијата Paramyxoviridae и вообичаено се пренесуваат преку воздушно-капков пат и директен контакт. Вирусот го инфицира респираторниот тракт, а потоа се шири низ организмот. Малите сипаници се заболување на човекот и не е познато дека се јавуваат кај животни.

Засилените активности за имунизација имале големо влијание врз намалувањето на смртноста од ова заболување. Во текот на периодот од 2000-2017 година, вакцинацијата против мали сипаници спречи околу 21,1 милиони смртни случаи. На глобално ниво, бројот на смртни случаи од мали сипаници се намали за 80% од проценетите 545.000 во 2000 година* на 110.000 во 2017 година.

Знаци и симптоми

Првиот знак на мали сипаници обично е висока температура, која најчесто почнува околу 10 до 12 дена по изложеноста на вирусот и трае 4 до 7 дена. Во почетната фаза може да се појави течење на носот, кашлица, црвени и насолзени очи и мали бели точки на слузницата што ја обложува усната празнина. По неколку дена избива исип, обично на лицето и горниот дел на вратот.

Во текот на околу 3 дена, исипот се шири по телото, и на крајот достигнува до дланките и стапалата. Исипот трае 5 до 6 дена, а потоа исчезнува. Во просек, исипот се јавува 14 дена по изложеноста на вирусот (во опсег од 7 до 18 дена).

Компликации

Повеќето смртни случаи поврзани со мали сипаници се предизвикани од компликации поврзани со оваа болест. Компликациите се почести кај деца на возраст под 5 години или кај возрасни над 20 години. Најсериозните компликации вклучуваат слепило, енцефалитис (инфекција која предизвикува оток на мозокот), тешка дијареа (проливи) следена со дехидратација, инфекции на увото или тешки респираторни инфекции како на пр. пневмонија. Тешките форми на мали сипаници се поверојатни кај слабо ухранети мали деца, особено оние со недостаток на витамин А или чиј имунолошки систем е ослабен од ХИВ / СИДА на пр. или други болести.

Во популации каде е висок процентот на недоволна ухранетост и недостаток на соодветна здравствена заштита, до 10% од случаи на мали сипаници резултираат со смртен завршеток. Жените инфицирани во текот на бременоста, исто така, се изложени на ризик од тешки компликации, а бременоста може да заврши со спонтан абортус или предвремено породување. Луѓето кои прележале мали сипаници се отпорни на заболувањето до крајот на нивниот живот.

Кој е во опасност?

Невакцинираните мали деца се во најголем ризик од заболување од мали сипаници и нејзини компликации, вклучувајќи и смрт. Невакцинираните бремени жени се исто така изложени на ризик. Секое лице без имунитет кон ова заболување (невакцинирано или вакцинирано лице кое не развило имунитет) може да се зарази.

Мали сипаници сéуште се вообичаени во многу од земјите во развој, особено во делови од Африка и Азија. Високиот процент (повеќе од 95%) на смртност кај малите сипаници се јавува во земји со ниски приходи по глава на жител и слаба здравствена инфраструктура.

Епидемии на сипаници може да бидат особено смртоносни во земјите што се соочуваат или се опоравуваат од природна катастрофа или конфликт. Оштетувањето на здравствената инфраструктура и здравствените услуги ја прекинува рутинската имунизација, а пренатрупаноста во резиденцијалните кампови значително го зголемува ризикот од инфекција.

Пренос на заболувањето

Високо инфективниот вирус се шири со кашлање и кивање, близок личен контакт или директен контакт со секрети од носот или грлото на заразено лице.

Вирусот останува активен и заразен во воздухот или на заразени површини до 2 часа. Тој може да биде пренесен од заразено на здраво лице од 4 дена пред почетокот на исипот до 4 дена по избувнувањето на исипот.

Епидемиите на мали сипаници може да резултираат со многу смртни случаи, особено кај мали, неухранети деца. Во земјите каде малите сипаници во голема мера се елиминирани, случаите увезени од други земји остануваат важен извор на инфекција.

Третман

Не постои специфичен антивирусен третман (лек) за вирусот на мали сипаници.

Тешките компликации од мали сипаници може да се избегнат преку супортивна терапија и нега која обезбедува добра исхрана, соодветен внес на течности и третман на дехидратацијата со орален рехидратен раствор, препорачан од СЗО. Овие раствори ги заменуваат течностите и другите основни елементи кои се губат преку проливи или повраќање. Антибиотиците треба да се употребуваат за лекување на воспалението на очите и ушите, како и за пневмонија, индицирани и препишани само од лекар.

Сите деца во земјите во развој дијагностицирани со мали сипаници треба да добијат две дози на витамин А суплемент, на растојание од 24 часа. Овој третман ги враќа ниските нивоа на витамин А на нормално ниво за времетраењето на малите сипаници, што се случува дури и кај добро ухранети деца и може да помогне за превенција на оштетување на очите и појава на слепило. Се покажа дека додатокот на витамин А го намалуваат бројот на смртни случаи од мали сипаници дури за 50%.

Превенција

Рутинската вакцинација против мали сипаници за деца, во комбинација со масовни кампањи за имунизација во земји со висока стапка на заболување и смртност, се клучните јавното здравствени стратегии за намалување на глобалната смртност од мали сипаници. Вакцината против мали сипаници се користи повеќе од 50 години.

Вакцината е безбедна, ефикасна и ефтина.

Вакцината против мали сипаници често е инкорпорирана во комбинирани вакцини – најчесто со вакцина против рубеола и / или заразни заушки во земјите каде што овие болести се проблем. Еднакво е ефективна во поединечна или комбинирана форма. Додавањето на рубеола-вакцина на вакцината против сипаници ја зголемува цената незначително, и овозможува заеднички трошоци за испорака и администрација.

Во 2017 година, околу 85% од децата во светот добиле 1 доза од вакцина против мали сипаници по нивниот прв роденден, преку рутинските здравствени услуги – во споредба со 72% во 2000 година. За да се обезбеди имунитет и да се спречи појава на епидемии, се препорачуваат две дози од вакцината, бидејќи околу 15% од вакцинирани деца не развиваат имунитет после првата доза. Во 2017, 67% од децата добиле 2-ра доза на вакцина против мали сипаници.

Извор: Институт за јавно здравје