Така се зборува во Гостивар (24)

Повеќе месеци преку раскажувањата на постари гостиварци се запознаваме со минатото на градот, обичаите кои тогаш владееле, популарните занаети, детски игри, начинот на школување и друго. Раскажувањата на гостиварски дијалект, се бележани во книгата на Боге Димитриески – „Така се зборува во Гостивар“.

Гостивар имаше двé-три такси. Приватни само. Ништо друго немаше. И тоа беа Турци тáксисти, три-четворица во Гостивар. Инаку, еден доктур во Гостивар, Јовановиќ. За цела општина еден доктур. Ако нешто, во Тетово имаше повише, мала болница, во Тетово праќаа. Или во Скопје. Ама кој ќе те прати, кој одеше, умираа деца. Умираа. Кој нè глеаше? Е, мене, брат, сестра, тиа не одеа по доктури. Умрел и готово. Фатило болес, температура, нема кој да мери, нема апчиња, нема ништо, ќ` ојш ќе доктурот – ништо! Голема смртност владееше тóа време. Со еден доктур во ол`каа околиа и тоа беше приватна канцелариа, туе прегледует, туе све. Тоа беше доктур.

Инаку, попот беше исто од Србија, Србин беше, доктурот беше Србин. Немаше Македóнци. Имавме само капéтан во Армијата, Кузман Капетан. Таке, тој вистина Кузман је, имаме ние нашиот претходник Кузман Капитан, меѓутоа овој навистина бивши југословенски официр, капетан беше. Тој беше едини овде, во војската. Имаше неколку жандари од нашиов крај, за пари, вкл`учени со српските жандари. Али за пари. Малав број беше тоа. Имаше Терзиќ еден, наредник. Жандармерски наредник на околијава гостиварска тој беше испратен како строг жандармерски наредник, тој колеше и бесеше овде. Свите караули под неоа комáнда. Тој викаше на Турците: „Ако си поштен, овој коњ нема…Легни да те гази коњ!Нема да те згази. Ако не си поштен, има да те згази коњ!“. Од-него имā многу страв сите села, од тој Терзиќ. Ти викам, учителите беа српски, жандармеријата српска, војската српска.

Таков беше животот. Ти викам, неколку мāла, едно училиште, до основно, заедно со Турците и Македонците. Албанци многу малу. И Ромите и нé-одеа нá-школо. Учевме на српски. Све учители од Србија, од Црнá-Гора. Имаше и граѓанска школа. Една врста како гимназија, како нешто граѓанска, повóзрасните кои имаа пари. Тамо се плаќаше тоа и тиа беа понапредни. А, иначе, да зборуваме за некој културен живот, забавен живот тоа време – не. Имаше само едно брзачко друштво од тие граѓанските деца или некој на факултет ако доет за-на-фéриа. Мандолинско, еден оркестар, одеа по серенади, тиа беа понапредни, тиа деца, вака, поучени, пошколуани. Другото – неписмено.

Види, мие сме намачени генерации. Ни кондури сме носеле, ни телевизија сме знǎеле, ни облечени, никако. А сегашниве генерации с` изнауживаа. Се изнашетаа, се изнагледаа и биоскопи, ни биоскоп сме виделе, ни ништо. Имаше еден-биоскоп, се оформи, ама кој имат пари д`ојт тамо? Кóј-можел д`ојт свекој ден? Кој му давале óд-дома пари да ојт на биоскоп? Не иде у обзир тоа.

(Симе Трифуноски, 1931)